W wyroku rozwodowym zawsze znajduje się stwierdzenie ustania małżeństwa. Rozstrzygnięciem podejmowanym z urzędu jest w przypadku rozwodu także orzeczenie władzy rodzicielskiej. Sąd może powierzyć władzę rodzicielską obydwu rodzicom, tylko jednemu z nich lub pozbawić, ograniczyć lub zawiesić władzę rodzicielską obydwojgu rodziców. Jak wygląda to w praktyce i co oznacza dla rodziców i dziecka?
Wspólny plan wychowawczy: powierzenie władzy rodzicielskiej obydwu rodzicom
Sąd, w trakcie rozprawy rozwodowej, zawsze kieruje się dobrem dziecka. Małżonkowie w toku postępowania rozwodowego mogą przedstawić wspólny plan wychowawczy, na podstawie którego sąd może orzec powierzenie władzy rodzicielskiej obydwu rodzicom. Porozumienie powinno zawierać szczegółowe informacje dotyczące wszystkich istotnych spraw: podziału opieki, zasad kontaktu, sposobu podejmowania istotnych decyzji, a także kosztów utrzymania dziecka.
Co ważne, orzekanie o władzy rodzicielskiej po rozwodzie oraz jej przyznanie obojgu rodziców nie musi wiązać się z koniecznością złożenia wspólnego planu wychowawczego. Po zmianie przepisów w 2015 roku naczelną zasadą jest przyznawanie władzy rodzicielskiej obydwojgu rodzicom. Wiąże się to ze wspomnianym już dobrem dziecka – bez względu na rozwód małżonków, ich wspólne małoletnie dziecko ma prawo do wychowania przez obydwu rodziców – wyjaśnia specjalista z kancelarii radcy prawnego „De Iure”.
Jeśli jest taka możliwość, małoletnie dziecko zostaje wysłuchane w kwestii preferencji dotyczących wykonywania władzy rodzicielskiej oraz kontaktów z rodzicami. Jednak jest to zależne od jego wieku, dojrzałości oraz stanu zdrowia – wysłuchanie małych dzieci nie wchodzi w grę.
Powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców
Po rozwodzie władzę rodzicielską może zachować również tylko jeden z rodziców. Jednocześnie zostaje ona ograniczona drugiemu z nich. Podobnie jak w każdym innym rozstrzygnięciu, sąd bierze pod uwagę dobro dziecka, a małoletni zamieszkuje z tym z rodziców, który zapewni lepsze warunki rozwoju oraz warunki materialne. Pod uwagę bierze się również przywiązanie dziecka oraz dotychczasową sytuację rodzinną (np. jeśli opiekę nad dzieckiem sprawował jeden rodzic, prawdopodobnie z nim zostanie dziecko). Rodzic, którego władza rodzicielska zostaje ograniczona, otrzymuje określone precyzyjnie obowiązki i uprawnienia w stosunku do dziecka. W przypadku pozostałych, nieokreślonych przez sąd kwestiach, rodzic, którego władza została ograniczona, nie może decydować.
Nad majątkiem dziecka czuwa zawsze ten z rodziców, któremu pozostawiono pełnię władzy rodzicielskiej. Drugi rodzic, w zależności od postanowienia sądu, zwykle ma prawo do współdecydowania o kwestiach najważniejszych: miejscu zamieszkania, edukacji, leczeniu. Sąd może również sprecyzować ograniczenia władzy rodzicielskiej, np. zastrzec, że zgoda drugiego rodzica jest niezbędna zawsze w przypadku decydowania o ważniejszych sprawach dotyczących dziecka.
Pozbawienie, zawieszenie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej obydwojgu rodzicom
Zazwyczaj w przypadku rozwodu sąd pozbawia, ogranicza lub zawiesza władzę rodzicielską jednemu z rodziców. Dzieje się tak w sytuacji, kiedy władza rodzicielska nie może być sprawowana w wyniku trwałej przeszkody, np. pobytu w więzieniu. W wyjątkowych sytuacjach, kiedy zagrożone jest dobro dziecka, również obydwoje rodziców może zostać pozbawionych, ograniczonych lub zawieszonych we władzy rodzicielskiej. Sąd pozbawia władzy rodzicielskiej rodziców, którzy rażąco zaniedbują swoje obowiązki wobec dziecka, nadużywają władzy rodzicielskiej lub trwale nie interesują się małoletnim. Jeżeli przeszkoda w wypełnianiu obowiązków związanych z władzą rodzicielską jest tymczasowa (np. rodzice są za granicą), sąd może orzec o jej zawieszeniu.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej wiąże się ze skierowaniem rodziców do specjalistów, którzy udzielą rodzinie stosownej pomocy, poddaniem wykonywania władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora sądowego albo umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Jednak najważniejsze jest oczywiście dobro dziecka – a więc jeśli jest to możliwe, dziecko pozostaje z opiekunami. Zazwyczaj wiąże się to z koniecznością wypełnienia narzuconych przez sąd obowiązków, związanych z poprawą sytuacji rodzinnej.
